دکتر داریوش آقاخانی
متخصص داخلی و کارشناس کمیسیونهای نظام پزشکی
در ابتدای بحث باید از حسن ظن قوه قضائیه محترم نسبت به جامعه پزشکی و حفظ حرمت این جامعه تشکر کرد چرا که در مواردی که فرد پزشک مورد شکایت قرار می گیرد، در طول زمان رسیدگی به شکایت و حتی زمانی که پزشک محکوم می شود، قضات محترم حرمت جامعه پزشکی را تا حد ممکن حفظ می نمایند. زمانی که در قانون مجازات اسلامی مواد قانونی به گونه ای قابل تفسیر شدند که در موارد منجر به فوت بیمار، به رغم میل قضات محترم، برای پزشک، مجازات زندان در نظر گرفته شد، دستور صریح ریاست محترم قوه قضاییه راه گشای حل مشکل جامعه پزشکی شد. با امید به اینکه در اصلاحات بعدی، قانون مربوطه نیز تصحیح شود و به تأیید مجلس شورای اسلامی برسد.
قوه قضائیه و قضات محترم، اظهار نظر و کارشناسی در مورد پرونده های شکایت از پزشکان را به عهده کارشناسان می گذارند و بر اساس رویه قضایی موجود، نظریه کارشناسی در اکثر قریب به اتفاق موارد مورد قبول قضات محترم است و رأی نهایی بر اساس این نظریه کارشناسی صادر می گردد که در این امر نکاتی است که باید مورد بازنگری قرار گیرد.
برخی از تشکیلات اجرایی با دامن زدن به جو شکایت از پزشکان و قراردادن خود در جایگاه مدعی العموم بسیاری از نقایص عملکردی دستگاه خود را می پوشانند.. غافل از اینکه برای درمان موثر بایستی از بالاترین تشکیلات ستادی وزارت بهداشت و درمان تا پایین ترین کادر موجود در بیمارستان به طور منسجم و هماهنگ کار کنند و هر خللی که در این امر اتفاق بیفتد، میتواند منجر به خطاهای پزشکی شده و هم میهنانمان را در معرض خطر قرار دهد. برای مثال اگر نظارت کافی بر تولید و یا واردات دارو و تجهیزات پزشکی وجود نداشته باشد و یا نگهداری و حمل و نقل مناسب انجام نشود، چنین امری منجر به آسیب بیمار می شود و این آسیب اگر جدّی باشد، می تواند به شکایت از پزشک و محکومیت او بیانجامد، امری که در رسیدگی به پرونده های پزشکی کمتر مورد بررسی قرار می گیرد.
از جمله کسانی که در بسیاری از پرونده های پزشکی مسئول شناخته می شود، مسئولین فنی بیمارستان ها هستند. در حالی که در بسیاری از کمیسیون هایی که نظر به محکومیت آنها می دهند، کسی که سابقه اداره یک بیمارستان و یا درمانگاه را داشته باشد و یا حتی شرح وظایف مسئول فنی را بداند و با توجه به ساختار بیمارستان ها اختیارات ایشان را بشناسد، وجود ندارد.
با توجه به موارد گفته شده، به نظر میرسد که قضاوت اصلی در پرونده های پزشکی توسط کارشناسان انجام می شود و قضات محترم در اکثر موارد با تطبیق این نظریه با اصول فقه و حقوق رأی نهایی را صادر می نمایند(گرچه قاضی در پذیرش یا رد نظر کارشناسی مخیّر است) و این امر دقت زیاد در انتخاب کارشناس و صلاحیت های او را می طلبد. کارشناس باید دارای ضریب هوشی بالا و روحیۀ تجسس باشد، چون می بایست حقیقت را از دو طرف پرونده کسب کند و در حقیقت بین دو حق الناس مهم قرار گرفته است: اول حق بیماری که حتی ممکن است دست او از دنیا کوتاه شده باشد؛ و دوم شرافت و حیثیت حرفه ای و انسانی پزشکی که باید در مورد او قضاوت شود.
اشکالاتی که در یک کارشناسی ممکن است پیدا شود عبارتند از:
1- کارشناس نسبت به یکی از طرفین دعوا آشنایی داشته باشد.
2- کارشناس نسبت به یکی از طرفین قضاوت فبلی داشته باشد.
3- کارشناس نظر خود را تابع نظر کارشناسان دیگر قرار دهد.
4- کارشناس نسبت به یکی از طرفین دعوا احساس ترحم کند.
5- کارشناس وقت کافی برای رسیدگی به پرونه نداشته باشد.
6- کارشناس تجربه کافی نداشته باشد.
7- موارد اختلاف بین رشته های مختلف پزشکی در نظریه کارشناس تأثیر بگذارد
8- کارشناس از قبل درباره پرونده ، کارشناسی کرده باشد.
9- کارشناس تحت تأثیر نظر مسئولین اجرایی قرار گیرد.
10- کارشناس دارای تسلط کافی به مسائل حقوقی نباشد
11- بحث صلاحیت حرفه ای و مهارت و خطا و قصور و تقصیر باید از بعد حقوقی به درستی تعریف شوند و به کارشناسان آگاهی لازم داده شود.
12- کلیه کارشناسان، همانگونه که در مورد سایر کارشناسان رسمی دادگستری نیز اجرا میشود، باید دوره های حقوقی لازم را دیده باشند و با اصطلاحات حقوقی و معنای آنها از دید قضات محترم آشنایی داشته باشند.
13- نظریه کارشناسی بایست مانند هر نظریه علمی دیگر با استدلال همراه باشد و این استدلال در متن نظریه وارد شود.
14- هر کارشناس بایست نظر خودش را بدهد و در لیستی بر اساس بارم بندی خاصی که مدیریت کمیسیون تعیین می کند، نوشته شود. یعنی جلسه ای که با حضور 7 کارشناس برگزار می شود باید 7 برگه نظریه داشته باشد و مدیریت کمیسیون جمع نظرات را برای قاضی محترم پرونده در دادسرای جرایم پزشکی و یا دادسرای انتظامی نظام پزشکی بفرستد.
شرایط کارشناس رسمی دادگستری:
1- حداقل مدرک کارشناسی با سابقۀ 5 تا 15 سال کار.
2- پس از قبولی در آزمون کتبی، در مصاحبه عملی شرکت کند و سپس گزینش شود.
3- استعلام از نهادهای مسئول انجام میشود و وثاقت آنان احراز شود.
4- پس از پذیرفته شدن باید به مدت یکسال زیر نظر یک کارشناس با تجربه دوره کارآموزی را سپری کند.
شرایط اعضای کمیسیون:
ماده 4 آیین نامه اجرایی: اعضای کمیسیون از میان متخصصین و کارشناسان خوش سابقه، با تجربه، دارای تسلط بالای علمی، دارای حسن خلق و شهرت متناظر با زمینه تخصصی کمیسیون و ترجیحاً از میان اعضای هیأت علمی دانشگاه ها و دارندگان بورد تخصصی رشته مربوطه انتخاب می شوند.