سقط جنین از منظر قانونی

در این اینجا قصد داریم به بررسی سقط جنین از دیدگاه Medico-Legal بپردازیم در ابتدا باید به این نکته مهم اشاره نمود که در کشور ما، تعریف سقط جنین از نظر علمی و قانونی تا حدودی با یکدیگر اختلاف دارد به گونه ای که تعریف سقط از منظر پزشكي قانوني چنین است " سقط جنین عبارت است از ختم بارداري قبل از موعدي كه جنين توانايي ادامه حيات را خارج از رحم مادرداشته باشد" لذا از نظر قانون خروج محصول حاملگی بعد از اين موعد،زايمان زودرس (Premature birth) محسوب مي گردد و نه سقط و این در حالی است که اکثر رفرانسهای زنان و زایمان سقط جنین را چنین تعریف کرده اند "سقط عبارت است از ختم بارداری قبل از 20 هفتگي يا ختم بارداری در جنينی با وزن كمتر از 500 گرم". به عبارت دیگر ختم بارداری در جنینی با سن 22 هفته از نظر کتب پزشکی سقط محسوب نمی شود ولی اگر این مورد به فوت جنین خارج شده از رحم انجامد از نظر قانون سقط محسوب می گردد. زمانی که صحبت از سقط جنین می شود در اذهان مردم در ابتدا سقطهای غیر قانونی و جنایی نقش می بندد اما باید دانست که سقط جنین مترادف با سقط جنایی نیست لذا به منظور اینکه بتوانیم مسائل قانونی مربوط به انواع سقط جنین را بهتر بررسی نماییم در ابتدا سقط جنین را به چهار گروه عمده تقسیم می نماییم. 1ـ سقط درماني (Therapeutic)، 2ـ سقط تروماتيك (Traumatic) 3ـ سقط خودبخودي (Spontaneous). 4ـ سقط جنايي/غيرقانوني (Criminal/Illegal) در اینجا لازم است به تقسیم بندی دیگری نیز در خصوص سقط جنین اشاره شود . درحقوق جزاي ايران و به پيروي از فقه اماميه سقط جنين ممكن است مانند ساير جنايات وارد برانسان به سه صورت انجام گیرد که این موارد عبارتند از 1ـ عمد 2ـ شبه عمد 3ـ خطاي محض سقط درماني ( Therapeutic Abortion) ‌ قبل از وارد شدن به بحث سقط درمانی باید به نکته مهمی توجه نمودو آن نکته این است که امروزه‌ در بسیاری ازكشورهاي‌ ‌دنیا پيش‌ بيني‌ هاي‌ قانوني لازم‌ براي‌ ختم‌ پزشكي‌ بارداری‌ وجود دارد. اغلب‌ مردم اين‌ نوع‌ سقط‌ ها را سقط‌ درماني‌ (Therapeutic abortion) مي‌ نامند اما باید توجه داشت که‌ واژه سقط درمانی دقيقاَ باواژه سقط‌ قانوني‌ مترادف‌ نيست چرا که در بعضي‌ از كشورها‌ سقط جنین آزاد است و هر خانمی‌ از نظر قانونی حق‌ دارد بدون‌ نياز به‌ اثبات‌ دلایل‌ پزشكي‌ براي‌ انجام‌ سقط،‌ بارداری‌ خود را خاتمه‌ دهد. چنين‌ سقطي قانونی است ولی آن‌ را نمي‌ توان‌ سقط‌ درماني‌ ناميد. در بعضي‌ از كشورها از جمله‌ ايران قبل‌ از صدور مجوز سقط‌ بايد وجود بعضي‌ بيماريها به‌ اثبات‌ برسد ولي‌ محدوده‌ و تعداد اين‌ بيماريها در كشورها ي‌ مختلف‌ متفاوت‌ است. دمیده شدن روح در 4 ماهگی زندگی جنینی: بر اساس شرع مقدس اسلام ، در 16 هفتگی زندگی جنینی روح در بدن این موجود ناقص دمیده می شود وشرعاً از این زمان به بعد جنین به عنوان یک انسان کامل در نظر گرفته می شود و نیزبر اساس ماده 487 قانون مجازات اسلامی ديه سقط جنينی كه روح در آن پيدا شده است برابر انسان کامل می باشد و دیه جنین در قبل از 16 هفتگی بسیار کمتر از دیه انسان کامل می باشد و قانونگذار، جنین زیر 16 هفته را انسان کامل ندانسته (چون روح در وی دمیده نشده است) از این رو انجام سقط درمانی حتی با وجود اندیکاسیونهای خاص پزشکی تنها تا قبل از دمیده شدن روح در بدن جنین (16 هفتگی) مجاز می باشد و بعد از این زمان دیگر مجوز قانونی برای سقط جنین درمانی نداریم. پس مجدداً به این نکته مهم اشاره می کنیم که از منظر قانون، سقط درمانی تنها تا قبل از 4 ماهگی مجاز است و بعد از آن فاقد وجاهت قانونی است اما سوال اساسی این است که تکلیف والدینی که بعد از چهارماهگی از بیماری کودکی که قرار است در آینده به دنیا بیاید مطلع میشوند چیست؟ متأسفانه تمامی دربهای قانونی بر روی این والدین پریشان بسته است و باز متأسفانه درب سقطهای غیر قانونی در بر روی این افراد باز است ! مراحل دریافت مجوز سقط درمانی در سالهای اولیه انقلاب محدودیتهای شدیدی در امر سقط درمانی وجود داشت تا اینکه درسال 1382 انديكاسيون هاي مادري و جنيني سقط جنين توسط كميته سقط جنين سازمان پزشكي قانوني كشور تعيين و به تصويب رئیس قوه قضایيه رسيد. مطابق اين دستورالعمل 52 مورد از اندیکاسیونهای مادری و جنینی سقط درمانی اعلام گردید. در خرداد 1384 قانون سقط درماني به تصويب مجلس شورای اسلامی رسيد كه بر مبناي آن سقط درماني با تشخيص قطعي سه پزشك متخصص و تأييد پزشكي قانوني مبني بر بيماري جنين كه به علت عقب افتادگي يا ناقص الخلقه بودن موجب حرج مادر است و يا بيماري مادر كه با تهديد جاني مادر توأم باشد قبل از ولوج روح (چهار ماه) با رضايت زن مجاز مي باشد. لازم به ذكر است كه در موارد اورژانس اگر جان مادر در معرض خطر باشد، با تصميم پزشكان معالج و رضایت مادر ، بنابر فوريت امر و به منظورتلاش براي حفظ جان مادر انجام سقط درماني بدون انجام ساير تشريفات، امكان پذير است. در اینجا بخشنامه شماره 4176/1 مورخ 11/9/82 سازمان پزشكى قانونى كشورعیناً ارائه می گردد 1- در صورتى كه ادامه باردارى مادر به مرگ جنين يا مادر منجر شود ، در خواست صدور مجوز سقط درمانى (تنها در ادارات كل پزشكى قانونى استانها ) مورد پذيرش قرار مى گيرد ، البته در صورت دستور مقام قضايى يا در خواست زوجين با معرفى نامه پزشك معالج قبل از ولوج روح (چهار ماهگى). 2- معرفى نامه پزشك بايد شامل عكس بيمار (ممهور به مهر پزشك معالج )، مشخصات شناسنامه اى جهت احراز هويت ، تشخيص بيمارى و روش تشخيص (علائم ، نشانه ها و آزمايشهاى پاراكلينيك ) بوده و به پيوست آن ، تصوير شناسنامه و مدارك احراز هويت زوجين و نيز نتايج آزمايش هاى پاراكلينيك (داراى عكس بيمار ممهور به مهر و مشخصات شناسنامه اى ) ارايه گردد. 3- در مورد انديكاسيون هاى جنينى انجام حداقل 2 نوبت سونوگرافى و در مورد انديكاسيونهاى مادرى ، انجام حداقل يك نوبت سونوگرافى براى تعيين سن باردارى و ارايه آن به پيوست معرفى نامه پزشك الزامى است. 4- ارايه حداقل دو مشاوره تخصصى در تاييد تشخيص بيمارى به پيوست معرفى نامه پزشك الزامى است. اندیکاسیونهای سقط درمانی بر اساس قوانین موجود: اندیکاسیونهای سقط درمانی به دو دسته کلی تقسیم می شوند 1ــ اندیکاسیونهای مادری 2ــ اندیکاسیونهای جنینی اندیکاسیونهای جنینی شامل مواردی می باشند که بیماریها یا ناهنجاریهای موجود در جنین منجر به مرگ جنین در داخل رحم مادر و مرده زایی شوند و یا نوزاد بلافاصله پس از تولد بمیرد و یا نواقص بسیار جدی در نوزاد وجود داشته باشد به گونه ای که باعث عسر و حرج مادر گردد که از جمله می توان به وارد زیر اشاره نمود: هيدرونفروز شديد دو طرفه كليه ها، آلفا تالاسمي (به شكل هيدروپس فيتاليس)، اختلال كروموزومي كه موجب ضايعات پيشرفته و به ويژه گرفتاري مغز و كليه گردد، تريزومي 3و8و16و18، سندرم فرياد گربه،هيدروپس فتاليس با هر مكانيسم، سيرنگوميليا، منگوانسفالوسل، آننسفالي و موارد دیگر اما اندیکاسیونهای مادری سقط درمانی شامل آن دسته از بیماریهای مادر می باشد که ادامه بارداری برای مادر با خطرات و عوارض بسیار جدی و بعضأ مهلک همراه است که از جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود هر بيماري دريچه اي كه به نارسايي قلبي Functional class 3 و 4 منجرشود و غير قابل برگشت بهstage 2 باشد، هر نوع مسايل حاد قلبي غير از كرونر كه به Functional class 3 و 4 رسيده باشد از قبيل ميوكارديت و پريكارديت ،واريس مري Grade III، نارسايي كليه، فشار خون غير قابل كنترل با داروهاي مجاز در دوران بارداری، ابتلا به ويروس HIV كه وارد مرحله AIDSشده باشد، لوپوس غير قابل كنترل با درگيري يك ارگان ماژور، واسكوليت ها با درگیری ارگانهاي ماژور تمامي توده هاي فضاگير CNS با توجه به نوع و محل آن كه شروع درمان ،درجنين و عدم شروع درمان در مادر باعث خطر جاني مي گردد،پمفيگوس ولگاريس، پسوريازيس شديد و ژنراليزه و ملانوم نوع پيشرفته كه باعث خطر جدي جاني براي مادر شود، اپي لپسي هايي كه عليرغم درمان چند دارويي مقاوم به درمان باشد، MS هايي كه بيمار Disable شده باشد،مياستني گراو در مراحل پيشرفته وموارد دیگر در آخر باید به این نکته مهم اشاره نمود که ممکن است بیماریهای دیگری در مادر یا جنین موجود باشند که جزء اندیکاسیونهای ذکر شده قرار نگیرند ، در این حالت می توان ضمن معرفی بیمار به پزشکی قانونی در خواست موردی سقط درمانی نمود و این موارد توسط کارشناسان مربوطه بررسی و در صورت وجود شرایط لازم، مجوز سقط درمانی صادر خواهد گردید سقط جنین تروماتيك بعد از بررسی اجمالی سقط جنین درمانی از منظر قوانین موجود در این شماره به سقط تروماتیک می پردازیم اهمیت تشخیص سقط جنین تروماتیک از منظر پزشکی قانونی در این است که فردی که ضربه مذکور را به زن باردار وارد نموده است بر اساس قانون مجبور به پرداخت دیه جنین به پدر جنین می گردد برای روشنتر شدن مطلب به مثال زیر توجه فرمایید : بر اثر تصادف اتومبیل با خانم عابر بارداری که سن حاملگی وی بالای 16 هفته می باشد به دلیل شدت ضربه جنین وی سقط می گردد در این حالت در صورت اثبات تقصیرراننده ، قانوناً پرداخت دیه جنین که اگر پسر باشد به نرخ دیه امسال 40 میلیون تومان است بر عهده راننده خواهد بود که مسلماً در این موارد توجه زیادی به نظریه کارشناس پزشکی قانونی در خصوص تعیین علت سقط جنین و نیز تعیین سن جنین در زمان سقط خواهد گردید. اما از نظر پزشكي قانوني براي اينكه سقط ، ناشي از تروما دانسته شود لازم است كه شرایط زير موجود باشند: 1- تروما نسبتاً شديد باشد و مستقيماَ به شكم و لگن وارد شود. به عبارت دیگر ضربات خفیف و غیر مستقیم تقریباً هرگز نمی تواند باعث سقط جنین در یک بارداری سالم گردد 2- علایم تهديد به سقط (مانند خونريزي واژينال، درد و كرامپ شكمي) به فاصله اندكي پس از وارد آمدن تروما به بدن ايجاد شده باشد. 3- در فاصله اندكي پس از بروز علایم تهديد به سقط،، جنین سقط شود. باید توجه داشت که لازم است جنین سقط شده جهت تعیین سن بارداری حتماً به پزشکی قانونی ارسال گردد زیرا همانگونه که ذکر گردید با افزایش سن حاملگی تا 16 هفتگی میزان دیه جنین افزایش می یابد و از این پس دیه جنین معادل دیه انسان کامل می باشد لذا تعیین سن جنین گاه می تواند باعث تغییر مبلغ دیه پرداختی تا چند ده میلیون تومان گردد نکته مهم دیگر اینکه اقدامات درمانی جهت خارج نمودن جنینی که بر اثر تروما و یا به هر دلیل دیگری در رحم مادر فوت شده است سقط جنین نبوده و جرم محسوب نمی گردد چرا که سقط جنین اشاره به ختم بارداری در جنین زنده دارد و نه جنین فوت شده در رحم مادر. سقط خودبخودی: نوع دیگری از سقط جنین که گاه می تواند مشکلات و مسائل قانونی در پیش داشته باشد سقط خودبخودی است همانطور که میدانید سقط خودبخودی علل مختلفی دارد از جمله: علل هورموني، عفوني، متابوليك، اتوايميون، مشكلات رحم و سرويكس و بسیاری علل دیگر در مادر که ممکن است بعضاً ناشناخته نیزمی باشند وهمینطور پاره ای از بيماريها در جنين مانند ناهنجاريهاي كروموزومي که آنها نیزمي توانند باعث سقط جنين بصورت خودبخودی شوند. سقط خودبخودي داراي اشكال مختلفي مانند سقط كامل (Complete)، ناقص (Incomplete)، فراموش شده (Missed)، عادتي يا مكرر (Habitual) مي باشد كه بجز مورد آخرباقی موارد از بحث ما خارج است چرا كه معمولاً با پزشكي قانوني ارتباطي ندارند ولي گاهي اين سقط ها همزمان و مقارن با يك تروما، حادثه، هيجان يا منازعه و مشاجره رخ می دهد بدون اينكه خانم باردار مورد تروما قرار بگيرد و يا حتي بدون آنكه نزاع و مشاجره به وي ارتباطي داشته باشد. موارد زیادی از اینگونه سقطها گزارش شده است که خانم بارداری حتی با تماشای یک منازعه جنین خود را سقط نموده است که مسلماً این اتفاق در یک بارداری سالم رخ نخواهد داد از طرف دیگر هستند خانمهایی که بصورت عادتی بارداری خود را در زمان مشخصی با سقط به پایان می رسانند و این امر چندین بار برای ایشان تکرار شده است و این افراد دقیقاً می دانند که مثلاً در حوالی چهار ماهگی بارداری خود را به دلیل سقط عادتی خاتمه خواهند داد در این گونه موارد امکان ایجاد منازعه های از پیش برنامه ریزی شده با فرد یا افرادی خاص به منظور اینکه این سقط عادتی را به گردن وی بیندازند و سپس اقدام به درخواست پرداخت دیه از طرف مقابل نمایند وجود دارد به صورتی که این افراد می دانند که با کوچکترین تروما و حتی درگیری لفظی یا استرس جنین خود را سقط می نمایند از این گونه دعاوی گاه گاه به مراجع قانونی و پزشکی قانونی ارجاع می گردد که در تمامی این موارد بررسی مادر از نظر وجود احتمالی نقایص آناتومیک مانند رحم دوشاخ ونارسایی سرویکس و سایر نواقص و همچنین اتوپسی و حتی بررسی ژنتیکی جنین سقط شده از جمله مواردی است که جهت تصمیم گیری در خصوص علت سقط جنین لازم و ضروری می باشد که این امر اشاره به ضرورت مداخله پزشکی قانونی با دستور مقام قضایی در این موارد دارد سقط جنین جنایی: سقط جنين غيرقانونی در ايران که بين مقامهای قضايی به "سقط جنين جنايی" شهرت پيدا کرده است از منظر قانون عبارت است از خارج كردن جنين ازرحم مادر درموارد غيردرماني كه از روي عمد صورت پذيرد . علل مختلفی جهت اقدام به سقط جنایی وجود دارد از جمله :نواقص جنینی که بعد از چهار ماهگی کشف شوند همانگونه که قبلاً گفته شد در صورت وجود نواقص جنینی تنها تا چهار ماهگی مجوز سقط درمانی صادر می گردد و بعد از آن منع قانونی جهت انجام سقط جنین وجود دارد لذا این والدین پریشان که خود را از حمایت قانون محروم می بینند رو به سوی سقط غیر قانونی خواهند برد البته انگیزه های اقدام به سقط غیر قانونی بسیار زیاد است برای مثال دختر مجردی را در نظر بگیرید که به دلیل رابطه نامشروع باردار شده است و قانون نیز اجازه انجام سقط جنین را به وی نمی دهد مسلماً به منظور فرار از این وضعیت حاضر به هر اقدامی خواهد بود و اگر هم موفق به سقط نگردد یا خودکشی کرده و سر از بهشت زهرا در می آورد و یا از خانه فراری شده و عضوی از زنان خیابانی خواهد گردید. و یا زن بارداری رادر نظر بگیرید که از همسر خود جدا شده و وجود این کودک که سایه پدر بر سر وی نیست را مانع بزرگی در زندگی خود می بیند لذا سعی به سقط جنین می نماید و یا فردی که قربانی Rape شده است و در این وضعیت نه تنها خودِ قربانی، بلکه خانواده وی نیز به دنبال سقط این جنین می باشند از طرفی اقدام به سقط جنایی همیشه مساوی با بارداری نامشروع نیست به گونه ای که در پاره ای موارد بارداری حاصل یک رابطه مشروع می باشد ولی والدین در وضعیت فعلی، خود را قادر به نگهداری از چنین طفلی نمی دانند مثلاً به دلیل مشکلات کاری ، تحصیلی ، عدم استطاعت مادی، داشتن فرزندان دیگر که حالا با حضور یک عضو جدید در خانواده امکانات معیشتی باقی کاهش خواهد یافت . در اینجا لازم است به نکته بسیار مهمی اشاره نمود که تا زمانی سقط جنين به شکل قانونی مطرح نشود کماکان به شکل غيررسمی و غير قانونی توسط افراد بی صلاحيت صورت ميگيرد و در اين رهگذر جان انسان های بسياری در خطر خواهد بود. در اینجا به موادی از قانون مجازات اسلامی که مربوط به سقط جنین می باشند اشاره می گردد ماده 622: هر کس عالماً و عامداً به واسطه ضرب یا اذیت و آزار زن حامله موجب سقط جنین وی شود علاوه بر پرداخت دیه یا قصاص حسب مورد به 1 تا 3 سال حبس محکوم خواهد شد. ماده 623: هر کس به واسطه دادن ادویه (دارو یا سم) یا وسایل دیگری موجب سقط جنین گردد به 6 ماه تا 1 سال حبس محکوم میشود. و اگر عالماً و عامداً زن حامله را دلالت به استعمال ادویه یا وسایل دیگری نماید که جنین وی سقط گردد، به حبس از 3 تا 6 ماه محکوم خواهد شد مگر اینکه ثابت شود این اقدام برای حفظ حیات مادر میباشد و در هر مورد حکم پرداخت دیه مطابق مقررات مربوطه داده خواهد شد. لازم به اشاره است که حتی دلالت بیمار به استفاده از روشها یا داروهای سقط آور که منجر به سقط جنین گردد نیز از منظر قانون جرم به حساب می آید ماده 624: اگر طبیب یا ماما یا دارو فروش و اشخاصی که به عنوان طبابت یا مامایی یا جراحی یا داروفروشی اقدام میکنند وسایل سقط جنین فراهم سازند یا مباشرت به اسقاط جنین نمایند به حبس از 2 تا 5 سال محکوم خواهند شد و حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط صورت خواهد پذیرفت. همانگونه که ملاحظه می نمایید قانونگذار مجازات کادر درمانی را که اقدام به انجام سقط جنین بنمایند نسبت به افراد عادی تشدید نموده است اما نکته مهم این است که چگونه ممكن است يك پزشك درگير سقط جنايي شود و در این موارد چه باید بکند؟ حالت اول : بيمار از پزشك درخواست انجام سقط می نماید . دراین حالت بر اساس قوانین موجود و نیز بر اساس دستورات مؤکّد اخلاق پزشکی ، پزشک نباید اقدام به انجام سقط جنین نماید حالت دوم :از پزشك خواسته شود اقدام به درمان عوارض سقط جنايي كه توسط فردديگري انجام شده است بنمايد . در این وضعیت اقدامات پزشک باید در جهت کمک به بیمار باشد و نه چیز دیگر؛ لذا با چنین بیماری همانند سایر بیماران رفتار خواهد شد حالت سوم :پزشك بربالين زنی كه در حین یا متعاقب سقط جنین فوت کرده است حاضر شود.در این حالت وظیفه پزشک ایجاب می نماید که علاوه بر عدم صدور گواهی فوت ، اقدام به ارجاع جسد به پزشکی قانونی نماید شرايط تحقق جرم سقط جنین: از نظر قانون وجود تمامی شرایط زیر براي اينكه جرم سقط جنين به وقوع بپيوندد لازم است 1ــ زن، حامله باشد و همچنین جنین هم زنده باشد. مسلماً اگر جنيني در رحم مادر مرده باشد اقدامات درمانی جهت خارج نمودن جنین فوت شده سقط محسوب نمی گردد، لذا در این حالت ‌موضوعي براي وقوع جرم سقط جنين وجود نخواهد داشت لازم به ذکر است حاملگی خارج رحمی د رهر سنی که باشد قانوناً حاملگی محسوب نشده و اقدامات درمانی در این موارد نیز سقط محسوب نمی گردد 2ــ جنين سقط شده قابلیت زيستن در خارج رحم مادر را نداشته باشد به عبارت ديگر جرم سقط جنين، جرمي مقيد به نتيجه است و تا نتيجه آن يعني سلب حيات جنين حاصل نشود، جرمي رخ نداده است . لذا بايد اقدامات مرتكب منجربه اين شود كه جنين بمیرد و تفاوتي ندارد كه جنين در رحم مادر بميرد يا پس از بيرون آمدن فقط بايد قطع حيات جنيني مستند به عمل مرتكب باشد . از همين جا مشخص مي شود که چنانچه جنين از رحم مادر خارج گردد ولی با استفاده از امکانات پیشرفته پزشكي زنده بماند این عمل موجب عدم تحقق جرم سقط جنين می گردد و می توان از آن تحت عنوان زایمان زودرس یاد کرد . 3ــ عملي انجام گرفته باشد. براي تحقق عنصر مادي جرم سقط جنين، لازم است كه عملي مثبت و مادي روي زن حامله صورت گيرد مانند آزار جسمي يا روحي ، دادن دارو ، هدايت به استعمال وسايل ، ترساندن و.... 4ــ وجود رابطه عليت بين فعل مرتكب و سقط جنين لازم است سلب حيات از جنين، مستند به عمل مرتكب باشد که تشخيص اين امر به عهده پزشكي قانوني است . بنابراين اگر بنا به گزارش پزشكي قانوني، بين سقط جنين و ضرب و اذيت و آزار يا استعمال دارو و وسايل رابطه عليت وجود نداشته باشد، جرم سقط جنين هم واقع نشده است 5ــ سقط ، جنبه درماني نداشته باشد در اكثر كشورها ، سقط درماني كه براي حفظ حيات مادر ضروري باشد ، جرم محسوب نمي گردد. در قوانين ما نيزبا شرایطی به اين امر اشاره شده است البته اين نكته قابل توجه است كه منظور از حفظ حيات مادر اين نيست كه واقعاً اين عمل (سقط جنين) در نجات جان مادرموثر افتد بلكه مهم انگيزه مرتكب است و اينكه واقعاً قصد حفظ حيات مادر را داشته باشد. لذا سقط جنين در صورتي جرم است و مجازات دارد كه جنبه درماني نداشته باشد


ضمیمه ها
ضمیمه ندارد
تمامی حقوق برای وب سایت دادمهر محفوظ است. Telegram