شخص مسئول کسی است که ممکن است بر اثر تصدی امری ، مورد بازخواست و پرسش قرار گیرد و وی باید پاسخگوی عواقب تصدی امور محول شده به خود باشد برای مثال راننده اتوبوس مسئول حفظ جان مسافرانش می باشد. مسئولیت را به چهار نوع می توان تقسیم نمود 1.مسئولیت اخلاقی 2.مسئوليت قانوني 3.مسئولیت کیفری 4.مسئولیت مدنی مسئوليت اخلاقی به این معنی است که اگر انسان مرتکب خطا و گناهی شود اخلاقاً مسئول می باشد و مسئول اخلاقی کسی است که در مقابل خداوند و وجدان خود، احساس گناه و مسئولیت نماید بنابر این به محض اینکه گناهی وجود داشته باشد ، مسئولیت اخلاقی تحقق می یابد خواه آن عمل خلاف، باعث ایجاد خسارتی شده یا نشده باشد که البته تشریح این نوع مسئولیت مربوط به درس اخلاق پزشکی است مسئولیت قانونی زمانی تحقق می یابد که که فرد با اعمال و رفتار خود به فرد دیگر یا به جامعه لطمه ای وارد کند مسئولیت قانونی شامل مسئولیت جزایی و مدنی است. به عبارت دیگر هر کس که اقدام به فعل یا ترک فعلی نماید که از منظر قانون جرم تلقی شود با وجود شرایطی قانوناً مسئول شناخته می شود مسئولیت کیفری یا جزایی، زمانی است که فرد بر اثر اعمال و رفتار خود نظم اجتماع را مختل و جامعه را متضررنماید بنابر این ملاک تشخیص مسئولیت جزایی ایجاد لطمه یا خسارت به جامعه است و جامعه به منظور دفاع از خود با وضع و اجراء قوانین کیفری شخص خاطی ( مجرم) را مجازات می نماید در مسئولیت مدنی زمانی که فرد به دیگری زیانی وارد آورد ، پاسخگوی آن خواهد بود. بر اساس قانون ، کلیه افراد جامعه اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی در قبال زیان و صدمات وارده به دیگران مسئول می باشند و باید نسبت به جبران آن اقدام نمایند که این مسئولیت به صورت جبران زیانهای مادی وارده به فرد و نیز دیه و اَرش ضایعات احتمالی ایجاد شده بر بدن وی می باشد در امر بیمه مسئولیت حرفه ای تنها چیزی که قابل بیمه شدن می باشد مسئولیت مدنی پزشک است به عبارت دیگر مسئولیت جزائی (زندان و سایر مجازاتها) یا مسئولیت اخلاقی قابل بیمه کردن نیست یعنی امکان اینکه فردی به جای دیگری به زندان رفته و محکومیت فرد دیگری را تحمل نماید وجود ندارد. در اینجا توجه شما را به چند نکته جلب می کنیم 1. بیمه مسئولیت حرفه ای پزشکان تنها، اشتباهات غیر عمدی پزشک را پوشش می دهد پس اگر پزشکی در حین درمان عمداً باعث ایجاد آسیبی در بیمار خود گردد بیمه تعهدی نسبت به پرداخت غرامت ناشی از آن ندارد 2. اگر پزشک مبادرت به انجام اقدامات درمانی خارج از تخصص خود نماید و بر اثر این اعمال درمانی، بیمار دچار آسیب گردد بیمه در این خصوص نیز غرامتی پرداخت نخواهد نمود برای مثال اگر آندوسکوپی توسط پزشک عمومی انجام شود و ایجاد عارضه ای در بیمار نماید، بیمه، پرداخت غرامت بیمار را بر عهده نخواهد گرفت 3. نکته مهم دیگر در امر بیمه مسئولیت حرفه ای پزشکان، این است که شرکتهای بیمه بر اساس قرادادهای منعقده خسارات احتمالی وارد شده به بیماران را که ناشی از اقدامات پزشکی صرفاً زیبایی (غیر درمانی) باشد نخواهند پذیرفت یعنی اقدامات پزشکی که تنها جنبه زیبایی داشته وهیچگونه جنبه درمانی نداشته باشد اگر باعث ایجاد خسارت به بیمار گردد بیمه غرامتی پرداخت نخواهد نمود 4. بیمه مسئولیت حرفه ای پزشکان تنها اقدامات پزشکی مشروع را مورد حمایت مدنی قرار می دهد و اگر پزشکی مبادرت به اقدامات غیر مشروع پزشکی نماید و در این راستا بیمار دچار آسیب گردد بیمه غرامتی پرداخت نخواهد نمود برای مثال می توان به پزشکی که اقدام به سقط جنین جنایی می نماید اشاره نمود که اگر بیمار دچار عارضه ای مانند پرفوراسین رحم گردد و یاباعث فوت زن باردار شود بیمه، مسئولیت پزشک را پوشش نخواهد داد 5. بیمه مسئولیت حرفه ای پزشکان را تنها برای اقدامات پزشکی انجام شده در محدوده مرزهای کشور ایران پوشش می دهد و اگر اقدام درمانی در خارج از مرزهای کشورمان انجام گیرد و بیمار دچار عارضه گردد پوشش بیمه پزشک را حمایت نخواهد کرد 6. لازم به ذکر است که بیمه مسئولیت حرفه ای تنها مخصوص پزشکان نیست و کلیه کادر درمانی را نیز در بر می گیرد از جمله دندانپزشکان، پرستاران، ماماها، داروسازان وهمینطور دستیاران دورهای تخصصی و فوق تخصصی و ... یکی از نکات بسیار مهم و قابل ذکر در امر بیمه مسئولیت حرفه ، محدودیت زمانی پرداخت غرامت از طرف شرکتهای بیمه می باشد. بدین ترتیب که شرکتهای بیمه تنها تعهد به پرداخت غرامت در طی حداکثر چهار سال پس از اتمام قرار داد بیمه رامی نمایند و پس از آن مسئولیتی نسبت به پرداخت غرامت نخواهند داشت؛ حتی اگر پزشک بدون هیچگونه وقفه ای اقدام به تمدید قرارداد بیمه خود نموده باشد. به مثال زیر توجه نمایید: جراحی در سال 1382 خود را تحت پوشش بیمه مسئولیت حرفه ای یکی از شرکتهای بیمه قرار می دهد و اتفاقاً در یکی از اعمال جراحی که در همان سال انجام می دهد، بیمار وی دچار عارضه می گردد و پس از مدتی بیمار در خواست جراحی مجدد به جهت رفع مشکل یاد شده می نماید و پزشک نیز اقدام به عمل جراحی مجدد می کند و بعد ازآن، بیمار مدتها تحت فیزیوتراپی قرارمیگیرد. در آخر بیمار به دلیل عدم بهبودی و عدم نتیجه مناسب از این درمان طولانی در سال 1387 اقدام به شکایت از پزشک معالج درمراجع ذیصلاح می نماید و در نهایت دادگاه براساس نظر کارشناسان، رأی به محکومیت پزشک می دهد و پزشک محکوم به پرداخت جریمه نقدی بابت اَرش نقص عضو ایجاد شده می گردد با وجود اینکه پزشک مذکور از سال 1382 تا کنون بیمه مسئولیت حرفه ای خود را بدون هیچگونه فاصله زمانی در همان شرکت بیمه تمدید نموده ،ولی چون مدت چهار سال از انجام آن عمل جراحی که باعث عارضه شده است گذشته ، بیمه غرامتی از جانب پزشک به بیمار پرداخت نخواهد نمود لذا جراح مذکور مجبور است که غرامت یاد شده را از جیب خود پرداخت نماید. به منظور پیشگیری از چنین مشکلی پیشنهاد می گردد که با توجه به محدودیت زمانی چهار ساله یاد شده ، به محض اینکه از شکایت بیمار به مراجع قانونی مطلع شدید فوراً و در اسرع وقت و قبل ازرسیدن به مرز زمانی چهار سال، این امر را به صورت کتبی به اطلاع شرکت بیمه برسانید و بدین وسیله مسئله مرور زمان را در این مورد قطع نمایید بدین ترتیب حتی اگر سِیر دادرسی این شکایت بیش ازمدت زمان چهار ساله مذکور طول بکشد بیمه موظف به پرداخت غرامت یاد شده خواهد بود. جا دارد که سازمان نظام پزشکی به عنوان سازمان صنفی پزشکان اقدامات لازم در جهت رفع این محدودیت زمانی را در برنامه های خود قرار دهد. یکی دیگر از نکات قابل تأمل در امر بیمه مسئولیت حرفه ای پزشکان، توجه به میزان مبلغی است که شرکت بیمه پرداخت آن را متقبل می گردد در این قسمت، قصد داریم در موردتعیین سقف پرداخت غرامت از طرف شرکت بیمه صحبت کنیم. در ابتدا باید به این نکته اشاره کنیم که میزان مبلغ دیه هر ساله توسط قوه قضاییه تعیین و به عموم اعلام می گردد برای مثال دیه مرد مسلمان در سال جاری 40 میلیون تومان می باشد و این در حالی است که میزان دیه در سالهای آینده افزایش خواهد یافت (مسلماً یکی از عوامل تعیین کننده در میزان افزایش دیه ، میزان تورم موجود است) لطفاً به مثال زیر توجه کنید: در سال 1384 پزشکی خود را به میزان یک دیه کامل یعنی 25 میلیون تومان بیمه می نماید وفرضاًبه دلیل جراحی که در همان سال انجام داده است و منجر به فوت بیمارش شده به حکم دادگاه در سال 1387 ، محکوم به پرداخت یک دیه کامل می گردد در این حالت اختلاف مبلغ دیه سال 1384 تا 1387 را که 15 میلیون تومان می باشد ، پزشک باید از جیب خود پرداخت نماید چون حداکثر تعهد شرکت بیمه پرداخت مبلغ منظور شده در بیمه نامه در سال 1384یعنی 25 میلیون تومان است نکته مهم دیگر توجه به ماههای حرام در تقویم قمری می باشد که بر اساس ماده 299قانون مجازات اسلامی میزان دیه فوت در چهار ماه حرام ، یعنی محرم ، رجب، ذیقعده و ذیحجه به میزان ثلث دیه افزایش خواهد یافت لذا مثلاً در سال جاری دیه کامل مرد مسلمان در ماه های حرام به جای چهل میلیون تومان چیزی حدود 5/53 میلیون تومان خواهد گردید که این امر توجه کافی در امر تعیین سقف پرداختی غرامت از طرف شرکت بیمه را می طلبد باید توجه داشت که شرکتهای بیمه سقف پرداخت غرامت را بر اساس درخواست پزشکان تعیین می نمایند پس تعیین سقف پرداخت با خود ماست لذا با توجه به دو نکته ذکر شده در فوق یعنی افزایش سالانه مبلغ دیه و نیز تغلیظ دیه در ماههای حرام پیشنهاد می گردد که همکاران جهت داشتن اطمینان کافی از حمایت مدنی بیمه مسئولیت حرفه ای حداقل به میزان دیه مرد مسلمان در ماه های حرام اقدام به عقد قرارداد بیمه مسئولیت حرفه ای با شرکتهای بیمه نمایند گرچه تعیین سقف بالاتری از معیار یاد شده، ضریب اطمینان بیشتری برای ما ایجاد خواهد نمود. در اینجا لازم است به یک نکته بسیارمهم اخلاقی اشاره نماییم ،که قداست حرفه مقدس پزشکی بسیار بالاتر از این است که به خود اجازه بدهیم برای جان بیماران بهای مادی در نظر بگیریم . نگارنده از نوشتن این مطالب تنها قصد آشنایی همکاران محترم با موازین حقوقی در امر درمان را دارد. یکی از نکات مهم حقوقی در امر دیه، این است که میزان مبلغ دیه پرداختی براساس زمان اجرای حکم تعیین می گردد و نه بر اساس زمان جنایت رخ داده .از طرف دیگربا توجه به اینکه قانون مجازات اسلامی، فوت بیمار ناشی از قصور احتمالی پزشکان را نیز جزء موارد قتل و آن هم از نوع شبه عمد تلقی می نماید لذا اگر پزشک محکوم به پرداخت دیه گردد باید مبلغ دیه را بر اساس قیمت دیه در زمان اجرای حکم پرداخت نماید مثلاً اگر بیمار در سال 86 تحت عمل جراحی قرار گیرد وبر اثر قصور پزشک معالج، بیمار فوت شود و دادگاه در سال 1387 پزشک را محکوم به پرداخت دیه نماید و زمان پرداخت دیه فرضاً سال 1388 تعیین شود میزان دیه پرداختی بر اساس سال 1388 تعیین می گردد. از طرف دیگرهمانگونه که در شماره های قبل اشاره شد، میزان افزایش مبلغ دیه در اول هر سال بر اساس میزان رشد تورم اعلام می گردد. حال فرض کنید که پزشکی در اوایل مهر ماه 1386 خود را بیمه مسئولیت حرفه ای تا سقف یک دیه کامل یعنی حدود 35 میلیون تومان نموده است قدر مسلم این بیمه نامه تا اول مهر ماه 1387 معتبر است ولی نکته مهم این است که در اول فروردین 1387 مبلغ دیه افزایش یافته و به مبلغ 40 میلیون تومان رسیده است و اگر خدای ناکرده پزشک به هر دلیل محکوم به پرداخت یک دیه کامل گردد بیمه تنها مبلغ 35 میلیون تومان را تقبل خواهد نمود و مابقی آن باید توسط خود پزشک پرداخت گردد. به منظور جلوگیری از چنین اتفاقی پیشنهاد می گردد که عقد قرار داد بیمه مسئولیت حرفه ای در اوایل سال صورت گیرد و یا همکارانی که در اواسط یا اواخر سال اقدام به عقد قرارداد بیمه مسئولیت حرفه ای نموده اند در ابتدای سال بعد اقدام به عقد قرار داد تکمیلی مبنی بر افزایش سقف دیه به میزان سال جدید نمایند. از جمله موارد مهم دیگری که همکاران محترم لازم است به آن توجه کنند میزان حداکثر مبلغی است که باید خود را بیمه نمایند. این امر خصوصاً در مورد تخصصها و رشته های خاصی بیشتر مطرح می گردد برای مثال متخصصان زنان و زایمان و همینطور ماماها که در اغلب موارد این افراد با دو نفر سر وکار دارند (مادر و جنین) و این در حالی است که حداکثر سقف بیمه تعیین شده در بیمه نامه معمولاً به میزان یک دیه کامل می باشد. در اینجا لازم است به بعضی مواد قانون مجازات اسلامی که در مورد دیه جنین می باشد اشاره نماییم ماده 487 - ديه سقط جنين به ترتيب زير است ........ ديه جنين كه روح در آن پيدا شده است اگر پسر باشد ديه كامل و اگر دختر باشد نصف ديه كامل. که قانون و شرع مقدس زمان دمیده شدن روح در بدن جنین را چهار ماهگی(16 هفتگی) می داند لذا دیه جنین بالای 16 هفته برابر دیه فرد بالغ همجنس خود می باشد یعنی در سال 1387 دیه جنین پسرِ بالای 4 ماه ،چهل میلیون تومان و دیه جنین دختر بالای چهار ماه، بیست میلیون تومان خواهد بود ماده 488 - هرگاه در اثر كشتن مادر ، جنين بميرد و يا سقط شود، ديه جنين درهر مرحله اي كه باشد بايد بر ديه مادر افزوده شود . ماده 490 - هرگاه چند جنين در يك رحم باشند بعدد هر يك ازآنها ديه جداگانه خواهد بود . حالت فرضی را درنظر بگیرید که مادر بارداری به علت قصور پزشک فوت نماید و متعاقب آن جنین پسر 5 ماهه وی نیز فوت کند حال اگر پزشک محکوم به پرداخت دیه مادر و جنین شود ،مبلغ دیه پرداختی در این حالت فرضی به قرار زیر خواهد بود 20 میلیون تومان دیه مادر (دیه زن مسلمان نصف دیه مرد مسلمان است)و 40 میلیون تومان نیز جهت دیه جنین پسر؛ که جمعاً مبلغ دیه پرداختی معادل 60 میلیون تومان خواهد بود حال اگر بارداری مادر دو یا چند قلو باشد مبلغ کل دیه که باید پرداخت گردد باز هم بیشتر خواهد شد و این در حالی است که سقف پرداختی بیمه مسئولیت حرفه ای بر اساس قرارداد منعقده معمولاً یک دیه کامل است پس همکاران متخصص زنان و زایمان و نیز ماماها باید در امر تعیین سقف بیمه مسئولیت حرفه ای خود دقت بیشتری را مبذول دارند. یکی دیگر از نکات مهم در امر بیمه مسئولیت حرفه ای کادر پزشکی ، بیمه مسئولیت شخصیت حقوقی مراکز درمانی می باشد. در ابتدا باید به این موضوع اشاره نمود که بیمه مسئولیت حرفه ای تنها مربوط به پزشکان نیست بلکه کلیه کادر درمانی اعم از پرستار، ماما، داروساز، دندانپزشک، کادر رادیولوژی و آزمایشگاه و همینطور شخصیت حقوقی مراکز درمانی می توانند از بیمه مسئولیت حرفه ای پزشکی استفاده نمایند هر مرکز درمانی اعم از بیمارستان، درمانگاه، دی کلینیک و... دارای فرد یا افرادی تحت عنوان مسئول فنی می باشد و این فرد کسی است که مسئولیت شخصیت حقوقی آن مرکز درمانی را بر عهد گرفته است و پاسخگویی به نواقص فنی و نیز ناهماهنگی های سیستم و اشکالات موجود در آن مرکز را بر عهده دارد و مسلماً اوست که باید پاسخگوی نواقص مدیریتی در آن مرکز باشد برای مثال می توان به کمبود داروهای مورد نیاز در اورژانسِ بیمارستان ، قطع اکسیژن در ICU وکار نکردن سیستم برق اضطراری در اتاق عملِ مرکز درمانی که لزوماً باید واجد سیستم برق اضطراری باشد وکلاً نواقص و حوادث احتمالی که باعث آسیب و یا فوت بیماران شود، اشاره نمود. مسئول فنی، هم مسئولیت مدنی و هم مسئولیت جزائی دارد. واین فرد می تواند مسئولیت مدنی خود را تحت پوشش بیمه مسئولیت پزشکی قرار دهد و در واقع شخصیت حقوقی آن مرکز درمانی را بیمه نماید. وظیفه مسئول فنی خصوصاً در مراکز درمانی بزرگ، بسیار خطیر می باشد و در این مراکز، منطقی به نظر می رسد که شخصیت حقوقی مسئول فنی به میزان چند دیه خود را بیمه نماید در این موارد روال فعلی چنین است که مثلاً شخصیت حقوقی مسئول فنی بیمارستان به میزان فرضاً دویست میلیون تومان در سال، بیمه مسئولیت حرفه ای می شود و این در حالی است که فردی که مسئولیت این پست را بر عهده دارد ممکن است در طی مدت زمان پوشش مسئولیت حرفه ای یاد شده، تعویض گردد و فرد دیگری جایگزین وی شود. در این حالت لازم است تعویض انجام گرفته ومشخصات مسئول فنی جدید به صورت کتبی به شرکت بیمه طرف قرارداد، اعلام گردد تا در صورت لزوم، برگه بیمه نامه شخصیت حقوقی مسئول فنی مرکز درمانی با نام جدید اصلاح گردد. لازم به ذکر است که در مراکز درمانی که فردی به عنوان مسئول فنی مشخص نشده است رئیس آن مرکز، لازم است به عنوان مسئول خود را بیمه نماید در اینجا به چند نکته مهم کاربردی دیگر در امر بیمه مسئولیت حرفه ای اشاره می کنیم 1. بیمه عقدی است تحمیلی( الحاقی) ، علت تحمیلی بودن عقد بیمه این است که قرارداد بیمه قبلاً توسط بیمه گر( شرکت بیمه) تهیه و چاپ شده و بیمه گذار(پزشک) بدون هیچگونه بحثی در خصوص شرایط عمومی بیمه نامه، اجباراً تنها با تکمیل فرم مربوطه، به آن ملحق می گردد. لذا مشکل اساسی در بیمه های مسئولیت حرفه ای در همین امر است که تهیه شرایط بیمه بیشتر در راستای حمایت از بیمه گر است و به نیازهای اساسی و معقول بیمه گذار کمتر توجه شده است 2.یکی دیگر از شرایط ذکر شده در بیمه نامه مسئولیت حرفه ای پزشکان این است که بیمه گذار(پزشک) متعهد می گردد که بدون موافقت کتبی بیمه گر اقرار به مسئولیت خود ننموده و یا متعهد جبران خسارت نشود، در غیر این صورت بیمه گر تعهدی نسبت به جبران خسارت نخواهد داشت لذا به منظور استفاده از حد اکثر حمایت مدنی ، پزشک معالج حتی در صورت وجود شواهد واضح در خصوص خطای پزشکی خود نباید به این امر اقرار نماید! ولازم است اجازه دهد تا شرکت بیمه در صورت صلاحدید از طریق قانونی و توسط وکلای خود اقدامات لازم را انجام دهد 3. بیمه گذار متعهد می گردد که اسناد و مدارک مربوط به خدمات پزشکی انجام شده در مورد هر بیمار را نگهداری نموده و در صورت درخواست بیمه گر آنها را در اختیار وی قرار دهد لذا عدم نگهداری مدارک مربوط به بیماران و اثبات تقصیر پزشک در مفقود یا مخدوش شدن مدارک پزشکی بیمارمی تواند باعث ایجاد اشکال در حمایت مدنی بیمه گر از پزشک گردد 4. بیمه گر اقدامات درمانی انجام گرفته توسط پزشک، برای اقوام درجه یک نسبی و سببی را پوشش نمی دهد لذا اگر پزشک برای پدر ، مادر و فرزندان و نیز همسر خود اقدامات درمانی انجام دهد و در اثر این اقدامات عارضه ای برای بیمار ایجاد گردد بیمه گر غرامتی را پرداخت نخواهد نمود. 5.بیمه گذار متهد می گردد به محض اطلاع از هر گونه ادعای خسارت در خصوص مسئولیتهای موضوع بیمه نامه مذکور ، مراتب را کتباً به بیمه گر اعلام نماید و پس از آن نیز در حدود امکانات با بیمه گر همکاری نماید لذا اگر پزشک در امر اعلام شکایت توسط بیمار یا همراهان وی کوتاهی نماید بیمه گر ممکن است تعهدات قانونی خود را انجام نداده و یا به صورت ناقص انجام دهد.